Қызылорда облысы, Шиелі ауданы,
Ә.Тәжібаев ауылы, №214 орта мектеп
Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
Әбдіқадырова Гүлжазира Сансызбайқызы
Абай Құнанбайұлы. Он жетінші қарасөз
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділік: ұлы ақынымыз Абай Құнанбайұлының өмірі, шығармашылығы туралы терең ұғындыру, қарасөздерін оқыту арқылы адамның ішкі жан дүниесін түсінуге, өз бойларында осы асыл қасиеттер болуы үшін күресе білуге, мәтін тақырыбын аш білуге үйрету.
Ә) дамытушылығы: оқушылардың ой-өрісін, ойлау қабілетін, ой қорыта білуге, аз сөзбен түйіндеуге баулу, тіл байлығын дамыту.
Б) Тәрбиелілігі: ұлы ақынның еңбектерін оқи отырып, елін сүюге адамгершілікке, адалдыққа, ғылым-білімді меңгерген көкірегі ояу, жаны ізгілікке жақсылыққа толы азамат болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, талдау, топтастыру, рөлге бөліп оқу
Сабақтың көрнекілігі: Абайдың суреті, бүктеме, интерактивті тақтадан слайдтар,
тірек-сызба, үнтаспа, кітаптар
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен сәлемдесу, сабаққа келмеген оқушыларды анықтау, сабақтың құрал-жабдықтарының, сынып бөлмесінің әзір екенін тексеру. Назарын сабаққа аудару. Абайдың әні орындалады.
Үй тапсырмасы: М.Әуезов
«Абайдың істеп кеткен қызметі – әдебиетімізге асыл іргетас. Бұл асыл іргенің үстіне салынатын ілгері қазақ әдебиетінің дүкені көрікті, көрнекті, нақысты, өрнекті болуына лайықты. Қуанамыз! Нанамыз! Марқұм атамыз қазақ халқына халықтығын жоғалтпайтын өшпес белгі орнатты»
Абайдың суреті, туған жер көрінісі
Абай (Ибрагим) Құнанбайұлы 1845 жылы Шығыс Қазақстан облысында Шыңғыс тауында дүниеге келген.
Слайд арқылы Абайдың өмірі, шығармашылығына тоқталу.
М.Әуезов суреті.
«Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін. Менің бала күнімнен ішкен асым, алған нәрімнің барлығы да – Абайдан. Таза әдебиет сарынына бой ұрғанда, маған «Абай» деген сөз «қазақ» деген сөзбен теңбе-тең түсетіндей кездері бар секілді»
Абай өлеңдерін топтастыру арқылы үй тапсырмасын пысықтау, қорыту
ІІ. Жаңа сабақ
Абай Құнанбайұлы. Он жетінші қарасөз
Бүгінгі сабағымыздың мақсаты – ұлы ақынның философиялық ойларын, қара сөздерінің идеясын түсіну. Он жетінші қарасөзін меңгеру. Олай болса, дәптерімізді ашып, бүгінгі күннің ретін жазып, жаң тақырыпты жзып қоямыз.
Қарасөз дегеніміз – ғылым туралы, философия туралы, дін туралы қара сөзбен жазылған еңбек. Абай Құнанбайұлының 1890-1898 жылдар аралығында жазылған 45-46 қарасөзі бар.
Қарасөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес. Ғақлия көркем сөз, дана сөз, сыл сөз деген мағынаны береді. Абайдың қарасөздері гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары, дін туралы пікірімен бірігіп, тұтас қазақ халқының философиялық концепциясын құрайды. Көркемдік сана мен философиялық сананы ұштастырған. Қабайдың қарасөздерінен аларымыз, ұғарымыз мол. Қарасөздері алғаш рет Семей қаласында 1948 жылы «Абай» журналында жарық көрді. Абайдың қарасөздері орыс, қытай, француз т.б көптеген әлем тілдеріне аударылды.
Бұл еңбектер жанрлық, стилдік жағынан да әр алуан. Мұнда терең публицистикалық тебіреністер де, жүйелік философиялық толғауларда, ойға орамды нақыл сөздер де ғибрат ретінде жазылған аңыз-хикая да, тарихи эссе-очеркте табылады.
«…Қарасөздерді алғаш жазуға отырғанда ақын ойына келген нәрселерді жаза берейік, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсында оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедімде, ақыры осыған бойладым»,-деп қаншалықты қарапайымдылық білдірсе де, бұл жазбалар ғылыми-танымдық және әдеби-көркемдік мәні өте зор, ақынның жолын ақыл-ой өрісін,дүниеге көзқарасын танытуда баға жетпес мағлұмат беретін аса құнды қазына.
Абайдың «Он жетінші қарасөзін» үнтаспадан тыңдайық.
Бес оқушы рөлге бөліп оқиды.
Ақыл, қайрат, жүрек болыпдаулы пікірлерін айтқан сөң «Айтылған пікірдің қайсысын мақұл көріп, орынды сөз дер едіңдер?» деген сұрақ беріледі. Сыныпта әр ойды жақтаған қызықты пікірталас туады. Оқушылардың айтқан ойларының барлығында да негіз бар екенін айта отырып, ғылымның ақыл, қайра, жүрекке берген кеңесі оқылады.
Ақыл (Ақыл, қайрат, жүрек) тірек-сызба арқылы бейнелеу.
Дүние мен ахиреттегі пайда мен залалды білетұғын – мен. Менсіз залалдан қашаалмайды, ғылымды үйрене алмайды.
Қайрат
Ерінбей, жалықпай үйрену — менің ісім. Адасқан жолға бара жатқан бойды қайта жиғызып алатұғын – мен.
Жүрек
Адам денесінің патшасымын, менсіз тіршілік жоқ. Ұят, рахым мен мейірім, әділет, нысап менен тарайды.
Ғылым
Ей, қайрат! Қаттылығың да мол, пайдаң да мол. Кейде жақсылықты берік ұстап, кейде жамандықты берік ұстап кетесің, соның жаман. Ей, ақыл! Айла мен амал тауып, жақсы мен жаманға бірдей сүйеніш боласың, соның жаман. Адамдық пен ізгілік – тек жүректің ғана ұстанатын жолы. Адам үшін ең қажеттісі – жүрек қалауы. Осы үшеуің басыңды қос. Осы үшеуі тең табылған кісі – қасиетті адам.
«Осы ұлы қасиеттер өз бойыңнан табыла ма?» деген сауал қойылады. Ұлы ойшылдың өзі көксеген «Толық адам» жайлы топтастырып кетелік.
Мәтінде қандай түсініксіз сөздер кездесті?
Ғақлия – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз
Ғибадат – өнеге, насихат
Мәдмәлат – мақсат, мұрат
Ахирет – о дүние
Нәфсі – адам жаны мен тәнінің қалауы.
Тақтадан көрсетіледі, дәптерге жазып аламыз.
III.Бекіту үшін сұрақтар.
1.Қара сөз дегеніміз не?
2.Абай Құнанбайұлының қанша қара сөзі бар?
3. «Он жетінші қара сөзі»не жайлы жазылған?
IV. Қорытынды: Абай қара сөздері-ақындық мұраларына қосылған бағалы қазына.Ұлы Абай бар асыл ойын өз халқына,келер ұрпағына арнады.Жастардың алдында тұрған басты міндет ғылым,білім үйрену жолы екенін атап көрсетті.
Ұлы ақыл ойдың терең толғаныстарынан туған ғибратты ақыл-кеңестері ұрпақ тәрбиесінде өз құнын мәңгі жоймайды.
«Сөзжұмбақ»
1.Абайдың әкесі?
2.1845 жылы Шыңғыс тауында дүниеге келген ақын?
3.Абайды әлемге танытқан жазушы кім?
4. «Ереуіл атқа ер салмай» кімнің өлеңі?
5.Желтоқсанда тойланатын мерекеге,неше жыл боллды?
6.Біршама тиянақталған ойды білдіретін
7.Құнанбай анасы,Абайдың әжесі есімі?
Ү. Оқушыларды бағалау
VІ.Үйге тапсырма.
Он жетінше қарасөзінің мазмұны.
Рөлге бөліп жаттау.
Абай Құнанбайұлының өміріне реферат жазу.
