Батыс Қазақстан облысы, Қаратөбе ауданы, Үшағаш ауылы,
Үшағаш негізгі жалпы білім беретін мектебі
Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі
Жұмаева Нұрия Сапиоллақызы
Тақырыбы: «Тілім — менің тірегім »
Мақсаты: Оқушылардың «тіл» , «Отан» құндылықтары туралы түсініктерді кеңейту.
Міндеттері:
— ана тілінің адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру;
— ана тіліне деген құштарлықты арттыру;
— ана тілін сүюге, құрметтеуге тәрбиелеу;
Көрнекі құралдар: оқулық, дәптер, қатты қағаздан жасалған «Таным», «Ғұламалар», «Қазына» атты үш үлкен қақпа.
Шаттық шеңбері
Оқушылар шеңбер құрып тұрады,ғ бір — бірімен, мұғаліммен сәлемдеседі. Мұғалім сабақ тақырыбымен таныстырады және мына өлеңді бірге айтуды ұсынады:
Ана тілім — ұраным, Ана тілім — елдігім,
Ана тілім — құралым. Ана тілім — ерлігім.
Ана тілім болмаса, Ана тілім болмаса,
Болмас еді жыр — әнім. Бүтінделмес кемдігім…
Сахналау
Ана тілінің маңыздылығын түсіндіру мен оқушылардың туған тілін жете білуге қызығушылығын арттыру мақсатында сабақ сахналау түрінде ұйымдастырылады.
С.Тұрысбековтың «Көңіл толқыны» күйі
Ортаға патша шығады:
ПАТША: — Тілдер патшалығына саяхат жасауды көптен көңіліме түйіп жүр едім.Соның сәті бүгін түскен сияқты.Мен қазақ тілі туралы білсем деймін.
МҰҒАЛІМ: — Сонау 5 — 6 ғасырдан бастап уақыт санына төтеп беріп, бүгінгі күнге дейін жеткен Орхон — Енесей , Талас сына жазулары қазақ тілінің кезінде өркендеп, гүлденген дәуренін айғақтайды.
ҒҰЛАМАЛАР ҚАҚПАСЫ.
МҰҒАЛІМ: — Қазақ тілі — Әйтеке, Төле, Қазыбек билер сынды шешендердің, Абай, Жамбыл, Ахмет, Мағжан, Сәкен, Мұхтар сияқты алып ақын — жазушылардың, Қажымұқан, Бауыржан батырларың тілі.Қазақ тілі — қазақтың жоғын жоқтап өткен Ш.Уәлиханов пен Т.Рысқұловтай арыстың тілі.
ПАТША: — Туған тілім туралы өлең тыңдасам деймін.
Оқушылар: Туған тілім
Туған тілім -бабам тілі — өз тілім! Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілім -анам тілі — өз тілім! Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Туған тілім -далам тілі — өз тілім! Туған тілім тіл болудан қалса егер,
Туған тілім -адам тілі — өз тілім! Жүрегімді суырып — ақ алыңдар.
Талдау:
- Неліктен тілді анамен байланыстырамыз?
- Қандай адам өз тілін құрметтейді?
- Неліктен өз тілінде сөйлейтін адам сыйлы болады?
ҚАЗЫНА ҚАҚПАСЫ
ПАТША: ашуланып — Менің кім екенімді білмейді — ау, шамасы, — деп қақпаны өзі итереді.
Бәрібір ашылмайды.Ол қақпа есігін қағады, сонда арғы жағынан қағаз түседі. Нөкері ашып оқиды:
Дүниеде не ащы?
Дүниеде не тәтті?
ПАТША: — Мұың мәнісі неде? — деп оқушылардан сұрайды.
МҰҒАЛІМ: — Мұның жауабын білу үшін «Данышпан атаға» хат жазған болатынбыз.Бүгін сол хатымыздың жауабы келді.Балалардың жауабын салыстырып көрейік. Хатты ашып оқиық.
Хатта:
О, хан ием!
Дұрыс сөйлей білуде өнер,жүйесін тауып сөйлеген сөз жүрекке жетіп, жүйені босатады.Сондықтанда тіл — тәтті.Жебе салған жара жазылар,балтамен оталған орман қайта өсер, бірақ тілдің жарасы жазылмас.Сондықтан да тіл — ащы.
(Сол уақытта қақпа ашылып, жасанды гүлдермен безендіріп жасаған бұлақ басынан «Ана тілім — қазынам» деген кітапты патша қолына алып, парақтай бпстайды.)
ПАТША: — Маған көмек қажет болды, кім көмектесер екен ? Мына кітапта берілген мақал — мәтелді аяқтау керек.
1.Өз білмегеніңді кісіден сұра,
Үлкен болмаса, …
2.Өнер алды — …
3.Жіптің ұзыны,сөздің … жақсы.
4.Піл үшті,
Піл күшті емес, … күшті.
5.Отыз тістен шыққан сөз,
Отыз рулы … тарайды.
6.Жүйелі сөз — жүйесін табар,
Жүйесіз сөз — … .
ПАТША: — Ойпырым — ай! Тілдің құдіреті осы де.Балалар, сіздерге үлкен рахмет.Мен барып үш ұлымды сынап көрейін.
(Мұғалім патша ұлдарын қалай сынағандығын айтып береді)
Әкесі 1 — ші ұлына қонаққа келеді.Тамақ салынып, ет асылады.
ӘКЕСІ: — Қарағым, ана етіңнен жақсы жерінен бір кесіп берші?
— Әрине, санның еті дәмді. Енді жаман жерінен кесіп берші, — деді
— Тіс өтпейтін сіңір ғой.
Әкесі 2- ші ұлынан да осындай сый — сыяпат көреді.
Содан соң 3- ші ұлына келгенде де:
-Балам тілдің жақы жерінен берші, — дейді.Тіл береді.
— Енді жаман жерінен берші , — дейді. Тағы да тілден кесіп береді.
ӘКЕСІ:
— Мұның қалай балам, жақы жерінен десем де, жаман жерінен десем де тіл кесіп бедің?
БАЛАСЫ:
— Ой, әке — ай, жақсы да, жаман да ұрыс- керіс, өсекте осы тілден шығады.
— Екі елі ауызға төрт елі қақпақ дегендей, әр адам өз тіліне сақ болса, еш уақытта ұрыс — керіс болмас еді. «Басқа пәле — тілден».
ӘКЕСІ:
-Дұрыс екен, балам.Бүгін көп нәрсені ұққандаймын.Енді қайтайын.Айтарым ақылыңнан ажырама , — деген екен.
ДӘЙЕКСӨЗ:
-Сахналау арқылы және өзіміздің өмірден түйгенімізден ұққанымыздай тіл балаға ананың ақ сүтімен туылған сәтінен — ақ беріледі.Тіл адамды жақсы да, жағымсыз да көрсетеді.Тіл адамды өсіред де, өшіреді де.Өйткені жанға жайлы жақсы сөздерді жиі айтсаң, адамдар арасында сыйлы боласың.Өз тіліңді жетік біліп, оны дамыта алсаң, сондай — ақ басқа елге барғанда туған тіліңде сөйлесең олар сондай хплық бар екенін біледі.Демек халқыңды басқа ұлттарға танытасың, халқыңды өсіресің.Егер сенің ана тілің де ешкім сөйлемесе халқың өшеді — осы. Сондықтан да ақын С.Торайғыровтың:
«Сүйемін туған тілді, анам тілін,
Бесікте жатқаным да — ақ берген білім» , деген өлең жолдарын ұмытпағандарың жөн.
ЖАҢА АҚПАРАТ
« ҚР мемлекттік тілі — қаза тілі. Ана тілін сүю, құрметтеу, мақтаныш ету — әрбір азататтың міндеті »
ТАПСЫРМА
«Ана тілің — арың бұл» деген сөзді түсіндіріп беріңдер.
ДӘПТЕРМЕН ЖҰМЫС
ТАПСЫРМА:Нақыл сөздерді оқып, мағынасын түсіндір
1.Тіл жер жерде ұлт жоқ
Ш.Айтматов
2.Әр халықтың ана тілі — білімнің кілті…Біздің жастарымыз ана тіліне жетік, білімді, мәдениетті болсын.
А. Жұбанов
3.Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту — бүкіл ата — бабамызды, тарихымызды ұмыту.
Б. Момышұлы
ЖҮРЕКТЕН ЖҮРЕККЕ
Жүрегімнің бөлшегі
Қаның, жаның — тілінде, Ана тілің — ертегің,
Арың, нәрің тіліңде. Ана тілің — өркенің,
Ұмтыл оны білуге. Ана тілің — ертеңің.
Тілден алып ғибрат, Қадірле ана тіліңді —
Құлшынасың білімге. Жүрегіңнің бөлшегін.
