Қарағанды облысы.Ақтоғай ауданы.
Сарышаған кентінің
Жалпы орта білім беретін мектебінің
география пән мұғалімі: Қонқабаева О. А
Сыныбы: 8 «А»
Пәні: география
Сабақтың тақырыбы: §27.Қазақстанның өзендері
Мақсаты: Республикамыздың аумағындағы ішкі сулардың бірнеше түрімен таныстыру,және өзен алаптарының су шығыны және жылдық ағыны қоректенуі мен режимі жөнінде түсіндіру;
Сабақтың оқу жабдығы: Қазақстанның физикалық картасы,кескін карта,жіп;
Пәнаралық байланыс: тарих, математика,биология,физика;
Көрнекілігі: тірек-сызба,Қазақстанның физикалық картасы,суреттер,
Сабақ барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу,түгендеу.
Оқу порцесіне дайындығын қадағалау.
II.Үй тапсырмасын сұрау.
А)Республикада қандай ауыл шаруашылық дақылдары өсіріледі?
Б) Климат шаруашылық әрекетіне қалай әсер етеді?
В)Гесмоэнергетикалық стансадан не алынды?Тағыда қандай стансаларды білесің?Қазақстанда сексен бес мың өзен бар.
III.Жаңак сабақ.
1 .Өзен жүйелері және өзен алаптары. «Жеті өзен: Ертіс,Есіл,Жайық, Сырдария,Іле,Шу.»Ұзындығы 1000км –ден асады.
2.Каспий теңізі алабы Жайық ,Жем,Сағыз,Ойыл,Сарөзен,Қараөзек.
3.Арал теңізі алабына «Сырдария,Арыс,Шу,Сарысу,Торғай,Ырғыз».
Балқаш,Алагөл көлдер жүйесіне (Қаратал,Ілепсі,Ақсу,Іле,Тентек,Сарқан,Басқан)
Ертіс өзенінің алабының ауданын қалай есептеп шығару ( математика пәнімен байланыс):
А) Жіппен өзеннің басталатын жерінен бастап,құятын жеріне дейін өлшеп аламыз.
Б)Жібімізді сызғыштың бетіне қойып,қанша см екенін анықтаймыз.
В) Картаның атау масштабына сызғышта көрсеткен өлшемді көбейтеміз.
Д) Өзендердің салаларының шекарасын төртбұрыштап сызып аламыз,ұзындығын еніне көбейтемі
Е)Сонда өзен алабының ауданы шығады.
Диаграмманы талдау.
Ертіс 880
Сырдария 703
Өзен жүйесінің ерекшелігі-жасы әртүрлі.
1.Оның әр келкі таралуы.Солтүстіктен оңтүстікке қарай кеми береді;
2.Орманды дала,дала зонасы өзендерге бай.Тянь-Шянь тауларында,Жетісу Алатауында,Алтай тауларында жауын-шашын өте көп түсді.
Өзен суының шығыны деп-өзеннің су қимасынан бір секунд ішінде ағып өтетін,су мөлшерін айтамыз.Өлшем бірлігі (м³сек)
Өзеннің жыл бойындағы ағып шыққан су шығынын жылдық ағын деп атайды.
Бөгендер:
А)Қолдан жер суландыруға, электр қуатын өндіруге қолайлы;
Б)168 су бөгені бар.Ең ірілері: Бұқтырма мен Қапшағай.
Қолдан қазылып жасалған өзендер-каналдар деп аталады (Суэцс,Панама,Ертіс,Қарағанды каналы).
Өзендердің қоректенуі мен режимі.Таудың басындағы мұздақтар,қар, жаңбыр.
Бояудың атымен: Сарысу,Қара,Ақсу
Лайлы: Сырдария
Аты ашулы: Тентек
Аты ерке: Есіл
Құстың атымен: Торғай
Суы мол өзен: Ертіс
Ашулы: Шу
Бекіту.
Тақырыбы
«Нұра өзеніне Орталық Қазақстан кәсіпорындарының тигізетін кері әсері»
Мақсаты:
Қазіргі күнде еліміздің экономикалық-экологиялық мәселелерінің бірі болған Нұра өзенінің ластануының басты көздерін жете түсініп,оны қалпына келтірудің жолдарын ғылыми тұрғыда дәлелдеуге баулу,өзенді сақтау,қорғаудың жаңа басты шараларын қарастыру.
Міндеттері:
Нұра өзенінің геоэкологиясының тірі ағзаларға әсер ету жолдарын анықтау,
Орталық Қазақстан экономикасының қарқынды дамуының салдарынан экологиялық проблемаларының туындау себептерін шешу;
Экономиканың негізгі мәселелерін шешу механизмдерін көрсету.
Күтілетін нәтижесі:
Зерттеу нәтижесінен кейін әрбір білімді азамат;
су қорлары мен қоршаған ортаның ауқымды және жергілікті өзгерістерінің өзара байланыстарын анықтай алуы;
қоршаған ортаның су қорларын ластауының себептерін аша білуі;
экономиканың қарқынды дамуының салдарынан экологиялық проблемалардың туындау себептерін шешуі;
Нұра өзенінің геоэкологиясының тірі ағзаларға әсер ету жолдарын анықтауы;
экономиканың негізгі мәселелерін шешу механизмдерін көрсете білуі күтіледі.
Жалпы өзен суын пайдалану.
Ауыз су: 15٪
Өнер кәсіп және энергетика: 35٪
Ауыл шаруашылығы өндірісі: 50٪
Диаграмманы талдау.
Ертіс: 880
Сырдария: 703
Сынаптың ерекшеліктері
} Үй температурасының өзінде-ақ сынап буға айналады да, адам терісіне, ағашқа, сылаққа, тіпті шыныға да сіңіп кетеді;
} — 28˚С температурада сынап пәрменді түрде қайта ұшып булары үй-жайға жайылап кетеді;
— Сынап ошақтарындағы ауа, су және топырақтар да онымен ластанады;
— Сынап өте улы зат,бірақ иісі болмағандықтан, тері мен тыныс жолдарын қоздырмайды, сондықтан адам уланғанын сезбей қалуы мүмкін.
} Соның нәтижесінде уақытта адам организмінің орталық жүйке, иммун және тамақ қорыту жүйелерінің бірқатар бұзылынушылығы байқалады.
Өзендердің қоректенуі мен режимі.Таудың басындағы мұздақтар,қар, жаңбыр.
Бояудың атымен
Сарысу,Қара,Ақсу
Лайлы
Сырдария
Аты ашулы
Шу
Аты ерке
Есіл
Құстың атымен
Торғай
Суы мол өзен
Ертіс
Аты бұзық
Тентек
- Hgтаралу жолдары
- 1.Зиянды бу мен ластанған шаң-тозаң түрінде тыныс органы арқылы;
- 2.Дене терісі арқылы;
- 3.Тамақ сіңіру органдары арқылы
Денсаулыққа әсері:
Есте сақтау қабілетінің төмендеуі
Бас ауыруы
Аяқ-қол дірілі
Талып қалу
Жиі шаршағыштық
Ас қорытудың нашарлауы басталады
Нұра өзенін тазартуға арналған жоба
“ҚР Ақмола, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды облыстары және Астана қаласының тұрақты дамуы үшін қоршаған ортаны жақсарту” атты Үкімет жобасы көлемінде проблема шешілуде. Жоба үш бағыттан тұрады. Соның бірі – Нұра өзенінің салалары мен алабын тазарту. Жобаны дүниежүзілік қайта жөндеу және дамыту Банкі қаржыландыруда. Жобаның құны — 63,2 млн. АҚШ доллары, соның ішінде мемлекеттік бюджеттен 22,8 млн. АҚШ долларымен қаржы бөлінген. Бұл жобаны “Китай-строй” фирмасы атқаруда. Әлемдік талаптарға сай жұмыстың дұрыс жүруін техникалық қадағалайтын фирма “Пош-энд Партнерс” (Австрия).
Қорытынды.
Су жердің нəрі. Ол болмаса барлық тіршілік атаулы жойылар еді. Таза сулы таулы аймақтарда өсімдіктердің мəңгі жасыл болып тұратындығы сондықтан. Суды таза сақтау-өмірнəрін таза сақтау, яғни бұл денсаулық кепілі дегенсөз. Осы өзенді сынаптан тазартып, жұртшылықты таза ауыз сумен қамтамасыз ету мəселесіне байланысты жұмыстар қолға алынып жатыр. Денсаулықты сақтау кепілі- Нұра суының тазалығын күшейтіп, ластанудан қорғай білейік. Қазіргі кезде Нұра алап жүйесі су ландшафтарының құрылымы мен қызметі техногенез әсерінен зардап шегуде. Техногендік факторлардың кеңістік бойынша таралуы тек ластандыру орталықтарының шоғырлану көзіне ғана емес, сонымен қатар жақсарту, тиімді пайдалану шараларына да байланысты болмақ.
Үй тапсырмасы: Кескін картаға Қазақстанның өзендерін түсіру,Ұзындығы 1000км-ден астын жеті өзеннің тірек –сызбасын сызу.
§27оқу.
Бағалау. Белсене қатысқан оқушыларды бағалау.
Сабақ аяқталды.Сау болыңыздар
