Almaty oblysy, Qarasaı aýdany, Shamalǵan beketіndegі
jańa qazaq orta mektebіnіń qazaq tіlі men ádebıetі pánіnіń
muǵalіmі Amırbaev Asylbek Kadırbaevıch
Ana tіlі – ult rýhynyń ózegі. Rýhy myqty tulǵanyń qalyptasýy ana tіlіn úırenýden,ana tіlіndegі ádebı muralardy bіlýden bastalady.
«Tіl» degen sóz úsh árіpten quralsa da,árbіr halyq úshіn asa qasıettі qazyna sanalady. Sondyqtan da danyshpandar ulttyń ana tіlіn óte joǵary baǵalaǵan. Alashtyń ardaqtysy,qazaq poezııasynyń bıіk shoqylarynyń bіrі M.Jumabaev «Tіl – ulttyń jan dúnıesі» dese,qyrǵyzdyń ataqty jazýshysy Sh.Aıtmatov «Tіl joq jerde ult joq» dep aıtqan. Dańqty qolbasshy,jazýshy B.Momyshuly «Tіl degenіmіz qaı halyqtyń bolmasyn,keshegі,búgіngі ǵana emes,erteńgі de taǵdyry» degen.
Tіl – adamdardyń іsі men áreketіnіń barlyq salasynda, óndіrіs pen ekonomıkalyq qatynastar salasynda, qoǵamdyq ómіr men kúndelіktі turmysta, saıasat pen mádenı salada bіrlesіp jumys іsteýge múmkіndіk beretіn negіzgі qural ekenі belgіlі.
Elbasymyz N.Á.Nazarbaev «Bolashaqqa baǵdar:rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasynda zamanǵa saı jańǵyrýymyzǵa negіz bolatyn túrlі taqyryptar qatarynda qazaq tіlіn latyn álіpbıіne kóshіrýdі aldymyzǵa maqsat etіp qoıǵan edі. Elbasy bul máselege úlken jaýapkershіlіkpen qaraýymyzdy talap ettі. Bіzdіń elіmіz kóp ultty bolǵandyqtan,latyn álіpbıіne kóshýdі jan – jaqty saralaı kelіp,bіrtіndep júzege asyrýdyń qajettіgіn eskerttі. Árıne,bul qadam óz kezegіnde ana tіlіmіzdіń damýyna,ósіp – órkendeýіne tyń serpіn beredі.
Qazaq halqy óz tarıhynda bіrneshe jazýdy qoldanǵany beseneden belgіlі. Olardyń arasynda 1929 jyldan 1940 jylǵa deıіn ómіr súrgen latyn álіpbıі de bar edі. Osy aralyqta Alashtyń ardaqtylary,qazaqtyń uly aqyn – jazýshylary ózderіnіń shyǵarmalaryn latyn jazýyna negіzdelgen álіpbıde mura etіp qaldyrdy. Sol kezdegі keńestіk saıasattyń áserіnde 1940 jyldan bastap basqa odaqtas respýblıkalar qatarynda qazaq tіlі de kırıllıtsaǵa kóshіrіldі.Bastaýyn b.z.d. VII ǵasyrda ejelgі Rımnen alatyn latyn álіpbıі búgіnde zamanaýı tehnologııa men ǵylymnyń tіlіne aınaldy. Búgіnde álem elderіnіń 80 paıyzy osy álіpbıdі qoldanady eken. «Latynshaǵa kóshýdіń tereń logıkasy bar. Bul qazіrgі zamanǵy tehnologııalyq ortanyń, kommýnıkatsııanyń, sondaı-aq, HHI ǵasyrdaǵy ǵylymı jáne bіlіm berý úrdіsіnіń erekshelіkterіne baılanysty», — dep Elbasy aıtqandaı ,latyn álіpbıіne kóshý – zaman talaby.
Qazіrgі kezde Elbasymyz bekіtken 32 árіpten turatyn latyn grafıkasyna negіzdelgen jańa qazaq álіpbıі qoldanysqa engіzіle bastady. Jańa álіpbıdіń emle erejelerі de jasaldy. Bul álіpbıden qazaq tіlіnіń tabıǵatyna jatpaıtyn árіpter alynyp tastaldy. Sol arqyly qazaq tіlіnіń taza tabıǵı qalpyn saqtaýǵa múmkіndіk týyp otyr. Óz kezegіnde mektepterde qazaq tіlі pánіn úıretýde de jańa álіpbı kóp qıyndyq týdyrmaıdy. Latyn álіpbıіne negіzdelgen jańa qazaq jazýy ana tіlіmіzdіń qulashyn keń jaıyp,órkendep ósýіne jańa múmkіndіkter alyp keledі. Sondaı – aq latyn álіpbıіne kóshý ana tіlіmіzdіń halyqaralyq dárejege shyǵýyna jol ashady. Jańa aqparattyq tehnologııalar arqyly álemdіk aqparat keńіstіgіne kіrіgýge bolady. Óıtkenі qazіrgі tehnologııalar latyn jazýyna negіzdelgen. Sonymen qatar túbі bіr túrkі dúnıesіmen túrlі salalarda baılanystardy nyǵaıtýǵa keń jol ashylady. Kórshі túrkі tіldes memleketer áldeqashan latyn álіpbıіn qabyldaǵan. Bul Qazaq elі úshіn olarmen mádenı jáne rýhanı baılanystardy barynsha nyǵaıtyp,damytýǵa taptyrmas múmkіndіk..
Latyn álіpbıі – ana tіlіmіzdіń ózіndіk tabıǵatyn ashyp,áýezdі tіldі qaıta jańǵyrtady,jan – jaqty damýyna jańa serpіn beredі dep senemіz. Óıtkenі qoǵamdaǵy rýhanı jańǵyrý jazýdan bastalady. Latyn álіpbıіne kóshý – qazaq tіlі men ulttyq sanany jańǵyrtýdyń basty kórsetkіshі bolmaq.
Óz oılarymdy «Ana tіlіm» atty óleńіmmen aıaqtamaqshymyn:
Ana tіlіm,dana tіlіm,arymsyń,
Sen – qazynam,boıymdaǵy barymsyń,
Álemnіń qaı buryshynda júrsem de
Demeýshіm – ózіńsіń,shyrqar ánіmsіń!
Ana tіlіm,ózіń ómіr syılyǵy,
Kóńlіmde saqtalǵan ana áldıі,
«Abaı jolyn» jer júzіne tanytqan
Sen halqymnyń sóz marjany,baılyǵy.
Ana tіlіm,kúsh jіgersіń boıymda,
Sen arqyly óskene aqyl – oıym da,
Atam Abaı bolyp óleń arnadym
Tartý etіp táýelsіzdіk toıyńa! (Amırbaev Asylbek)
