МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Технические науки

 МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Тілек Н.Н

Төлеген Ә.Е

Шоқанов А Ж

Космбаева Г.Т

 Сұлтанова Д.Д.

 Жанабаев М.А.

Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе Өңірлік университет, tilek.nuralla@mail.ru, alibi.t_7132@mail.ru. shokanov.arman@mail.ru 

Аннотация Бұл мақалада мұнай ресурстарын бағалаудың теориялық негіздері егжей-тегжейлі қарастырылады. Мұнай ресурстарын өндірудің кейбір әдістері қарастырылады, мұнайдың маңыздылығы туралы мәселе қозғалады, сонымен қатар ғалымдардың осы табиғи ресурстың пайда болуы туралы кейбір теориялары сипатталған. Мұнай ресурстарының санын бағалау әдістерінің сипаттамасы келтірілген. Сондай-ақ, кен орындарының санаттарын және кен орындарының белгілі бір санатындағы мұнай мөлшерін қандай тәсілдермен анықтайтындығын сипаттау жүргізіледі. Жаңа кен орындарын геологиялық барлауды қай жерде жүргізу керек екендігі туралы негізгі ұғымдар сипатталған. Бұл мақалада мұнай ресурстарын бағалау жөніндегі ғылыми мақалаларды талдау, мұнай өндіру жөніндегі геологтардың жұмыстарын талдау сияқты әдістер қолданылды.

Түйінді сөздер: мұнай, мұнай ресурстары, қабат, кен орны, сандық әдіс, мұнай фракциялары.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ СИСТЕМЫ ОЦЕНКИ НЕФТЯНЫХ РЕСУРСОВ

Тилек Н.Н,

Толеген Ә.Е.,

Шоканов А Ж.,

Космбаева.Г.Т

Султанова.Д.Д

Жанабаев.М.А

Актюбинский региональный университет имени К. Жубанова, tilek.nuralla@mail.ru, alibi.t_7132@mail.ru. shokanov.arman@mail.ru

Аннотация.  В данной статье подробно рассматриваются теоретические основы оценки нефтяных ресурсов. Рассматриваются некоторые способы добычи нефтяных ресурсов, затрагивается вопрос важности нефти, также описываются некоторые теории ученых о происхождении данного природного ресурса. Приводится описание методов оценки количества нефтяных ресурсов. Также проводится описание категорий месторождений и то, какими способами определяют количество нефти той или иной категории месторождений. Описываются базовые понятия о том, где лучше всего стоит проводить геологическую разведку новых месторождений. В данной статье были использованы такие методы как: анализ научных статей по оценки нефтяных ресурсов, анализ работ геологов по нефтедобыче.

Ключевые слова: нефть, нефтяные ресурсы, пласт, месторождение, количественный метод, фракции нефти.

THEORETICAL FOUNDATIONS OF THE OIL RESOURCE ASSESSMENT SYSTEM

Tilek N. N.,

Tolegen A. E.,

Shokanov A. zh.,

Kosmbaeva.G.T

Sultanova.D.D

Zhanabaev.M.A

Aktobe Regional University named after K. Zhubanov, tilek.nuralla@mail.ru, alibi.t_7132@mail.ru. shokanov.arman@mail.ru

Abstract. This article discusses in detail the theoretical foundations of the assessment of oil resources. Some methods of extracting oil resources are considered, the question of the importance of oil is touched upon, and some theories of scientists about the origin of this natural resource are also described. The methods of estimating the amount of oil resources are described. It also describes the categories of deposits and the ways in which the amount of oil of a particular category of deposits is determined. The basic concepts of where it is best to conduct geological exploration of new deposits are described. In this article, such methods were used as: analysis of scientific articles on the assessment of oil resources, analysis of the work of geologists on oil production.

Keywords: oil, oil resources, formation, deposit, quantitative method, oil fractions.

Кіріспе. Мұнай мен газ адамзатқа біраз уақыттан бері белгілі. Біздің дәуірімізге дейінгі алты мың жыл ішінде адамзат мұнайды жарықтандыру және жылыту мақсатында қолданды. Каспий теңізінің жағасындағы Александр Македонскийдің әскерлері мұнайды шамдар үшін жанғыш сұйықтық ретінде пайдаланды. Қытайда 220 жыл ішінде жаңа дәуірге дейін бамбук құбырлары тұз өндіру мақсатында Ұңғымаларды бұрғылап, жанғыш сұйықтық – «НАФТА»алды.

«Нафта» — грек сөзінен ағып, ағып, уақыт өте келе «мұнай» сөзіне өзгерді. Жарықтандырудан, сондай-ақ жылытудан басқа, мұнай ежелгі уақытта емдік құрал ретінде кеңінен қолданылған. Кейінірек мұнай жауынгерлік мақсатта қолданыла бастады. Шыңғыс ханның әскерлері Х11-Х111 ғасырларда Бұхара бекінісін иемденді. Олар оны мұнай ыдыстарымен лақтырып, содан кейін жанып тұрған жебелермен атқылады, нәтижесінде көптеген өрттер болды. Румынияда мұнай ұңғымалары 1640 жылы пайда болды. Адамдардың кеңінен қолданған көмірсутектердің біріншісі — асфальт. Ол құрылыс кезінде цементтің орнына байланыстырушы зат ретінде қолданылды. Ұлы Қытай қорғанының ескі телімдері табиғи битум қолданылып салынған [1].

Отын-энергетикалық кешен (ОЭК) әр мемлекеттің өмірінде ерекше рөл атқарады, оның өнімі болмаған жағдайда экономиканың қалыпты қызметі үшін мүмкіндік болмайды. Қарапайым адамға күніне 300 грамм шартты отын жеткілікті болды, бүгінгі күні дамыған мемлекеттерде жылына бір адамға 13 тоннаға дейін шартты отын жұмсалады, ал оны тұтыну әр 10 жыл сайын екі есе артады. Мұнай мен газды іздеу, өндіру және өңдеу шығындарының өсуіне қарамастан, оларды пайдалану үнемі артып келеді. Ағымдағы жылы жалпы әлемдік мұнай өндіру көлемі 3,9 миллиардқа жетті. тонна [2].

Зерттеу нысаны: отын-энергетикалық кешені (ОЭК)

Зерттеу әдістері. Бұл мақалада мұнай ресурстарын бағалау жөніндегі ғылыми мақалаларды талдау, мұнай өндіру жөніндегі геологтардың жұмыстарын талдау сияқты әдістер қолданылды.

Зерттеу нәтижелері. Мұнайдың пайда болуы туралы көптеген еңбектер жарияланды, әртүрлі гипотезалар ұсынылды. 1866 жылы француз ғалымы М. Бертло мұнай жер қойнауында минералды элементтерден пайда болды деген пікірін білдірді. Ол бейорганикалық материалдардан көмірсутектерді жасанды синтездеуге сәйкес бірнеше эксперименттер жүргізді. Негізінен сарапшылар екі: органикалық және бейорганикалық теорияны ұстанады. Мұнайдың қандай жағдайда пайда болғанын нақты түсіну мұнай кен орындарын іздеу мен барлау үшін өте маңызды.

Жер қыртысының шөгінді қалыңдығы қабаттарда жиналады. Мұнай және газ кен орындарының көп бөлігі шөгінді жыныстармен шектелген, олардың көпшілігі жақсы коллекторлар (құмдар, құмтастар, конгломераттар, жарықтар, сондай-ақ кавернозды әктастар мен доломиттер). Мұндай тау жыныстары, саз, тақтатас және тағы басқалар сияқты, резервуардағы газ-сұйық консистенцияларға дерлік өтпейді. Тығыз жыныстар мұнай немесе газдың жиналуына жағдай жасайды. Жер қыртысында жасалған тектоникалық қозғалыстар қабаттардың бастапқы көлденең орналасуын сақтамайды, бұл олардың иілуіне, мыжылуына, жыртылуына әкеледі. Жергілікті дөңес (жоғары қарай иілу) бар қабаттың бөлігі, әдетте антиклинальды қатпар, ал төмен қарай дөңес синклинальды деп аталады [3].

Геологиялық барлау процедурасы белгілі бір өндірістік, сондай-ақ академиялық зерттеулерде қолданылатын өзара тәуелді кешен ретінде анықталады, олар қажетті қазбаны ашуға, геологиялық-экономикалық бағалауға және зерттеуге дайындалуға кепілдік беруі керек. Мұнай мен газдың жиналуын анықтау, іздеу және зерттеуге дайындық айтарлықтай уақытты алады. Геологиялық барлау барысында мұнай мен газға геологиялық, геохимиялық, геофизикалық және өзге де тәсілдер пайдаланылады.

Кен орындары 1-кестеде келтірілген жіктемелерге бөлінеді.

Кесте 1 — Кен орындарын қорлар бойынша жіктеу

Кен орны	Мұнай, млн.т.	Газ, млрд. м³
Шағын	До 10	До 10
Орташа	10-30	10-30
Ірі	30-300	30-300
Алыптар	300-1000	300-1000
Бірегей	1000 жоғары	1000 жоғары

Мұнай қорлары: баланстық және баланстан тыс болып 2 санатқа бөлінеді. Біріншісі — заманауи техниканы неғұрлым абсолютті және оңтайлы пайдалану кезінде жер қойнауынан алынған. Екіншісі — жер қойнауынан алынбайды, сонымен қатар мұнайдың сапасының төмендігі, ұңғымалардың өнімділігінің төмендігі, резервтердің шектелуі немесе пайдалану жағдайларының ерекше қиындығы салдарынан қазіргі уақытта зерттеуге енгізуге барлық мүмкіндігі жоқ, бірақ кейіннен индустриялық зерттеу мақсатында қарастырылуы мүмкін [4]. Қорларды бағалау кезінде кен орындарына мынадай санаттар: А; В; С; С₂; С₃; Д_1л; Д₁; Д₂ беріледі.

А санаты — кен орнының нысанын білдіреді, сондай-ақ көлемін абсолютті белгілеу, мұнай-газ қабатының тиімді қуаты, мұнайдың жоғары сапалы және сандық құрамы белгіленген. А тобының ресурстары мұнай және газ кен орнын зерттеудің расталған жобасымен келісе отырып, бұрғыланған кен орындарына сәйкес есептеледі.

В санаты — мұнай-газ санаты мұнай мен газдың индустриалды ағындары нәтижесінде, сондай-ақ кәсіптік-геофизикалық талдаулар мен өзектің қолайлы көрсеткіштері негізінде анықталды. Кен орнын игеру жағдайларын сипаттайтын кен орнының барлық параметрлері мен тән белгілері кен орнын зерттеу жоспарын қалыптастыру мақсатында қажетті дәрежеде зерттелді. В тобының қорлары мұнай кен орнын зерттеудің расталған ғылыми-техникалық схемасымен не газ кен орнын тәжірибелік-өнеркәсіптік зерттеу жобасымен келісе отырып, бұрғыланған кен орнына (оның бөлігіне) сәйкес есептеледі.

С₁ санаты — кен орындарының резервтері (оның бөліктері), мұнайдың өнеркәсіптік ағындарының негізінде анықталатын мұнай-газдылығы (ұңғымалардың үлесін қабаттарды сынаушы тексерген), сондай-ақ сыналмаған ұңғымалардағы геологиялық және геофизикалық талдаулардың оң қорытындыларын білдіреді. Ұңғымалардың тиімділігі, қабаттың гидроөткізгіштігі мен пьезоөткізгіштігі, қабаттық қысымдар, температура, мұнайдың, сондай-ақ конденсаттың дебиттері ұңғымаларды сынау және зерттеу қорытындыларына сәйкес зерттелді. Гидрогеологиялық және геокриологиялық талаптар ұңғымаларды бұрғылау қорытындыларына сәйкес және көршілес барланған кен орындарымен ұқсастығы бойынша айқындалған. С₁ тобының резервтері геологиялық-барлау жұмыстары мен бұрғылау қорытындыларына сәйкес есептеледі және мұнай кен орнын зерттеудің технологиялық схемасын қалыптастыру мақсатында бастапқы деректерді сатып алуды қамтамасыз ететін дәрежеде зерттеуге міндетті.

С₂ санаты — кен орындарының қорлары (оның бөліктері), олардың болуы геологиялық және геофизикалық зерттеулердің мәліметтерімен негізделеді: ең үлкен санаттағы резервтері бар учаскелерге іргелес жатқан кен орындарының барланбаған бөліктерінде; барланған кен орындарының сыналмаған кен орындарында. С₂ санатындағы қорлар кен орнының мүмкіндіктерін белгілеу және геологиялық барлау жұмыстарын жоспарлау мақсатында қолданылады, олар ішінара кен орындарын зерттеу үшін жобалау құжаттарын қалыптастыру мақсатында қолданылады.

С₃ санаты — мұнай-газ телімінің шекарасында болатын тұзақтарды тереңдетіп бұрғылау мақсатында дайындалған мұнай мен газдың перспективалы ресурстары.

D_1l санаты; D₁; D₂ — болжамды мұнай ресурстары. Болжамды ресурстарды сандық бағалау бірыңғай геологиялық идеялар негізінде гипотетикалық сипаттамаларға сәйкес, сондай-ақ неғұрлым зерттелген өзге өңірлермен ұқсастыққа сәйкес орындалады.

Кен орнындағы мұнай қорларын есептеу үшін көлемдік әдіс қолданылады. Есептеу формуласы (1):

                                         (1)

где: Q – тоннадағы мұнайдың өндірістік қорлары;

            F – мұнай көлемі М;

            h – мұнай қаныққан қабаттың тиімді қалыңдығы м;

            m – тиімді кеуектілік коэффициенті;

             — мұнаймен қанығу коэффициенті;

             – мұнай беру коэффициенті;

             – мұнайдың үлес салмағы (стандартты жағдайларда);

             – қайта есептеу коэффициенті (мұнайдың азаюын ескеретін) [5].

Қорытынды. Мұнай-газ өнеркәсібі — бұл жұмысшылардың жоғары біліктілігі мен жақсы дайындығын қажет ететін өте күрделі өндіріс саласы. Мұнай өндірудің күрделілігіне қарамастан, табиғи ресурстың бұл түрі жер тұрғындары үшін қажет, өйткені ол басқа өндірістік салалардың отын компоненті ретінде кеңінен қолданылады. Мұнай өңдеу өнімдері химия және фармацевтика өнеркәсібінде де қолданылады. Экономикалық тұрғыдан мұнайдың рөлі де жоғары. Мұнай-газ өндіру кәсіпорны — бұл мұнай мен газ өндіруге және оларды белгілі бір тауарлық талаптарға дейін дайындауға арналған коммерциялық жабдықтардың күрделі кешені. Көмірсутек шикізатын өндіруді ұлғайту бойынша көзделген бағдарламаларды іске асыру үшін инженерлік-техникалық кадрлар да, білікті жұмысшылар да қосымша кадрлар қажет болады.

Әдебиеттер тізімі

1. Меркс Ф. Черная кровь (перевод М. Завьяловой). Науа – 2015, – 200 с;

2. Абдулин Ф.С. Добыча нефти и газа. Учебное пособие для рабочих. –
М.: Недра, 1983. — 236 с;

3. Бойко В.С. Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений – М.: Недра, 2017. – 427 с;

4. Мордвинов В.А. Эксплуатация нефтегазопромысловых систем. – Пермь: ПГТУ, 2015, — 30 с.

5. Рагозин В. Нефть и нефтяная промышленность. С. Петербург.
Типография Товарищество «Общественная польза», 2018, — 561 с.